Khám phá di tích Chùa Keo Hành Thiện tại Nam Định

Chùa Keo Hành Thiện ở đâu?

Di tích kiến trúc nghệ thuật Chùa Keo Hành Thiện bao gồm Chùa Keo trong (Thần Quang tự) và Chùa Keo ngoài (Đĩnh Lan tự), nằm tại làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định.

Giới thiệu chùa Keo Hành Thiện

Trong số các di tích của làng, nổi tiếng nhất là hai ngôi chùa đều gọi là chùa Keo, đó là chùa Keo Ngoài (tên chữ là Đĩnh Lan tự) và chùa Keo Trong (tên chữ là Thần Quang tự).

Ngoài thờ Phật, chùa còn thờ Đức Thánh Tổ Thiền sư Dương Không Lộ. Về dấu ấn lịch sử, chùa được xây dựng hoàn chỉnh và có dáng dấp như ngày nay vào năm 1612, sau này được được tu bổ, sửa chữa nhiều lần. Chùa nằm ở giữa làng, trục chính gần theo hướng Bắc – Nam, phía trước chùa có hồ bán nguyệt trong xanh soi bóng tháp chuông với mái cong uy nghiêm, thơ mộng. 

Ngoài vẻ đẹp về kiến trúc, chùa còn lưu giữ, bảo tồn những di vật cổ có giá trị như án thư, sập thờ, tượng pháp, chuông, khánh, văn bia cổ, hoành phi câu đối và tài liệu, sách vở chữ Hán nói về chùa, phần lớn mang phong cách nghệ thuật thời Hậu Lê, thế kỷ XVII.

Lễ hội chùa Keo Hành Thiện gắn liền với việc thờ phụng Thiền sư, Quốc sư thời Lý là Dương Không Lộ, người có công giúp nước giúp dân, dạy dân nghề chài lưới, làm nông nghiệp, nghề đúc đồng, nghề làm thuốc… Hàng năm ở chùa diễn ra 2 kỳ lễ hội; lễ hội mùa Xuân được tổ chức từ ngày 12 đến 15 tháng 2 Âm lịch và lễ hội mùa Thu trước kia được nhân tổ chức từ ngày 10 đến ngày 16 tháng 9 Âm lịch. Hiện nay, các nghi lễ chính trong lễ hội mùa Thu được tổ chức trong các ngày từ 12 đến 15 tháng 9 Âm lịch với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc như: Bơi trải, cò cốc, rước đèn kéo quân, múa sư tử… 

Tổng thể chùa Keo Hành Thiện

Chùa Keo thờ theo mô hình “tiền Phật – hậu Thánh”, vừa thờ Phật, vừa thờ Không Lộ Thiền sư. Ngôi chùa quay hướng Tây Nam. Tổng thể chùa gồm nhiều hạng mục dàn trải theo trục Đông ngôi Bắc – Tây Nam. Mở đầu cụm kiến trúc là Tam Quản Ngoại, phía trước có xây một bể cảnh hình bán nguyệt, trong bể đắp những hòn giả sơn. Hai bên Tam Quan Ngoại là tường bao, cao khoảng Im, ngăn chia không gian bên trong và bên ngoài khu di tích. 

Sau Tam Quan Ngoại là một hồ nước hình hình bầu dục; đối diện qua hồ nước là Gác Chuông – Khánh, có chức năng như một Tam Quan Nội. Sau Gác Chuông – Khánh là khoảng sân rộng, lát gạch. Tiếp đến là toà Điện Phật có mặt bằng hình chữ Công. Sau Điện Phật cũng là một khoảng sân rộng lát gạch dẫn tới tòa Điện Thánh. Sát phía sau Điện Thánh là nhà chứa đồ, rồi đến Nhà Tổ và bếp. Về hai phía Tây Bắc và Đông Nam là hai dãy hành lang dài (mỗi dãy gồm 40 gian), chạy song song, kéo dài từ Gác Chuông – khánh tới cuối sân, đấu vuông góc với dãy Nhà Tổ và khu bếp phía sau, tạo thành bộ Vi bao lấy các hạng mục chính của Khu Di tích.

Như vậy, Khu Di tích chùa Keo bao gồm rất nhiều hạng mục tạo nên một tổng thể liên hoàn, khép kín, với bố cục mặt bằng “Nội Công (kép), ngoại Quốc”.

Kiến trúc các hạng mục tại chùa 

Tam quan ngoại

Tam Quan Ngoại gồm ba gian, nền được lát bằng gạch thẻ, bó vỉa gạch bát (0,3×0,3)m, gian giữa được tôn cao hơn nền sân trước và sân sau khoảng 5 đến 7cm. Bộ khung kiến trúc của Tam Quan Ngoại có kết cấu kiểu 3 hàng chân, gồm một hàng Cột cái ở chính giữa và hai hàng Cột Quân trước, sau. 

Hai mặt trước, sau Tam Quan Ngoại để trống; hai bên hồi là tường gạch xây kiểu bít đốc. Mái Tam Quan Ngoại kiểu một tầng với hai mặt mái trước, sau, lợp ngói Di loại nhỏ. Bờ nóc xây gạch, trát vữa; hai đầu bờ nóc, có hai trụ đấu nắm cơm.

Tam quan nội – Gác chuông

Nằm phía sau Tam Quan Ngoại, cách một hồ nước là Tam Quan Nội, kiêm chức năng Gác Chuông – Khánh của ngôi chùa. Đây là công trình kiến trúc còn bảo lưu được nhiều yếu tố từ thế kỷ XVII.

Tam Quan Nội gồm ba gian hai chái, hai tầng. Tầng trên là nơi treo Chuông – Khánh và có cầu thang gỗ dẫn lên tầng được đặt ở bên trái. Trên mặt chạm một bông sen 16 cánh theo lối nhìn chính diện, tỏa đều ra xung quanh, ôm lấy gương sen, để đỡ Cột.

Mái Tam Quan Nội kết cấu kiểu chồng diêm, hai tầng mái, tám mái. Bờ nóc mái được xây gạch trát vữa. Hai đầu bờ nóc có hai con kìm dạng mây cuộn đắp vữa. Ngói lợp gồm hai loại: ngói lợp và ngói lót. Hệ thống rui, mè với độ dày khoảng 2cm đỡ ngói lợp.

Nằm phía sau Tam Quan Ngoại, cách một hồ nước là Tam Quan Nội, kiêm chức năng Gác Chuông – Khánh của ngôi chùa. Đây là công trình kiến trúc còn bảo lưu được nhiều yếu tố từ thế kỷ XVII.

Tam Quan Nội gồm ba gian hai chái, hai tầng. Tầng trên là nơi treo Chuông – Khánh và có cầu thang gỗ dẫn lên tầng được đặt ở bên trái. Bộ khung kết cấu được dựng trên bốn hàng Cột, với hai hàng Cột cái cách nhau 2,9m và hai hàng Cột Quân, cách Cột cái liền kề 1,25m. Các Cột đều được kê trên những Chân tảng đá vôi màu xanh hoặc trắng. 

Tuy nhiên, hiện một số chân tảng đã mất hoặc bị chìm xuống nền. Có hai loại chân tảng khác nhau là chân tảng trơn và chân tảng hoa sen. Trên mặt chạm một bông sen 16 cánh theo lối nhìn chính diện, tỏa đều ra xung quanh, ôm lấy gương sen, để đỡ Cột.

Ở Tam Quan Nội, hiện đường kính các Cột đều nhỏ hơn đường kính bề mặt đỡ Cột của chân tảng. cho thầy sự không đồng bộ. Có thể các Cột mới, thiết diện nhỏ hơn đã được thay thế trong quá trình , bổ, hoặc những chân tảng này được tận dụng lại từ một công trình khác.

Vì nóc Tam Quan Nội có kết cấu kiểu Chồng Rường; các Vì nách chính và Vì nách hồi cũng được làm kiểu cốn Chống Rường. Đỡ cốn là Xà nách (hoặc Xà đùi nếu ở vị trí trái hồi) với một đầu ăn mộng vào thân Cột cái, đầu kia ăn mộng vào đầu Cột quân. Liên kết đỡ hiện là kiểu Bấy. Đỡ góc mái tầng trên là một chiếc Kẻ góc.

Mái Tam Quan Nội kết cấu kiểu chồng diêm, hai tầng mái, tám mái. Bờ nóc mái được xây gạch trát vữa. Hai đầu bờ nóc có hai con kìm dạng mây cuộn đắp vữa. Ngói lợp gồm hai loại: ngói lợp và ngói lót. Hệ thống rui, mè với độ dày khoảng 2cm đỡ ngói lợp.

Tầng dưới Gác Chuông – Khánh, thành phần bao che chủ yếu là ở hai hồi kiểu vách đố lụa, hệ thống cửa ván ghép được làm trên thân Cột cái sau (kiểu cửa đóng Cột cái), chạy suốt chiều dọc ba gian nhà. Bao che ở tầng trên chỉ có hàng lan can chắn song vuông, cao khoảng 0,6m, riêng trụ lan can cao 0,75m, đầu trụ chặt gờ chỉ mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII, cho thấy niên đại khá sớm của những lan can này.

Điện Phật

Điện Phật có mặt bằng chữ công, bao gồm: Tiền Đường, Thiêu Hương, và Thượng Điện. Nền Điện Phật được tôn cao hơn mặt sân phía trước 0,25m, lát bằng gạch lá nem (0,10 x 0,15)m theo mạch chữ công; xung Quanh được bó vỉa bằng gạch bát (0,3 x 0,3)m. Tiền Đường có mặt bằng hình chữ nhật, ba gian hai chái lớn, một tầng bốn mái. Thượng Điện được dựng vuông góc với Thiêu Hương và là cái gạch ngang cuối cùng tạo nên mặt bằng chữ công. 

Các Vì nóc của Điện Phật đều được kết cấu “Vì Kèo – Cọc Báng – Tay đòn ngang”. Các Vì lửng ở chái lại được làm theo kiểu Chồng Rường và do ở vị trí khuất nên cấu kiện chỉ được gia công sơ sài.

Có hai kiểu kết cấu Vì nách ở Điện Phật: kiểu Kẻ tại ba gian Tiền Đường, gian giữa Thiêu Hương và sau gian giữa Thượng Điện; kiểu thứ hai là cốn Chồng Rường ở hai gian trước, sau Thiêu Hương, các chái hồi Tiền Đường và Thượng Điện.. Tại Điện Phật chỉ có toà Thiêu Hương được thiết trần bằng các tấm gỗ ghép kín, che mất các cầu kiện của Vì mái.

Điện Phật cũng có mặt bằng mái chữ công như mặt bằng nền, được lợp bằng hai loại ngói: ngói lợp và ngói lót. Trừ toà Thiêu Hương có chỉ hai mái, còn Tiền Đường và Thượng Điện đều có bốn mái với các góc đao cong. Trên bờ mái, các đầu đao đều là những sản phẩm đắp vữa có niên đại khá muộn. Đáng chú ý hơn cả là tại vị trí hai đầu kìm mái Thượng Điện được đặt một đôi Lân bằng đất nung màu xám đen, mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII, XVIII.

Điện Thánh 

Điện Thánh nằm phía sau Điện Phật, cách một khoảng sân rộng 15m. Về mô hình mặt bằng. Điện Thánh dường như là bản sao của Điện Phật, với mặt bằng chữ công: Đại Bái ba gian hai chái lớn – Ống Muống ba gian và Hậu Cung một gian hai chái lớn. 

Các Cột được kê trên chân tảng. Đáng chú ý tại toà Đại Bái hiện còn 03 chân tảng đá hoa sen mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII. Vì nóc Đại Bái có kết cấu kiểu Chồng Rường; các con Rường được kê lên những trụ Đấu hình bát giác, với những đường viền trang trí mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII. Các Vì lửng ở hai chái được đỡ bởi hai trụ trốn kê trên Xà đùi. Đỡ góc mái là Kẻ góc có một đầu ăn mộng vào Trụ trốn, đầu kia kê trên đầu Cột hiên góc, vươn ra đỡ góc Tàu đạo mái. Kết cấu Vì nách các gian ở Đại Bái là kiểu Kẻ, cật Kẻ kê Ván dong đỡ Hoành mái. Các Hoành mái ở Đại Bái đều có thiết diện tròn, đường kính khá lớn (0,18m). Vì nách hồi làm theo kiểu Chồng Rường.

Về cơ bản, mái Điện Thánh cũng tương tự như mái Điện Phật. Tuy nhiên, Điện Thánh mới được tu bổ gần đây nên bờ nóc xây gạch đặc, trát vữa. Các đầu Kìm, con Xô trên mái cũng đều đắp mới bằng vữa.

Bao che quanh Điện Thánh được bưng vách gỗ kiểu ván đố lụa tương tự Điện Phật. Cửa ra vào đóng ở hàng Cột Quân với mỗi bộ cửa gồm ba cánh kiểu thượng song hạ bản. Phía trước hai chái bên mở cửa sổ chắn song vuông. Vách bên trái Ống Muống, sát với vách sau Tiền Tế còn có một cửa ngách nhỏ (1,4 x 0,6)m dẫn ra sân sau. Bộ cửa này mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII.

Ngăn chia nội thất ở Điện Thánh được làm giữa các nếp nhà bởi một hệ thống cửa gỗ. Bộ cửa giữa gồm sáu cánh, các cửa bên chỉ có hai cánh. Trên thân các cánh cửa này được chạm các hình rồng, đao mác, lá hoa… mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII.

Di tích kiến trúc nghệ thuật Chùa Keo Hành Thiện tại huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, bao gồm Chùa Keo trong và Chùa Keo ngoài, đã được xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 2499/QĐ-TTg ngày 22/12/2016 được ban hành bởi Thủ tướng Chính phủ.

Hy vọng với những chia sẻ hữu ích trên đây sẽ giúp cho bạn đọc có thêm những kinh nghiệm và hiểu biết về chùa Keo Hành Thiện. Đừng quên cập nhật thêm nhiều thông tin hay và hữu ích tại bchannel.vn nhé!