Chùa Thái Lạc – Di tích quốc gia cổ kính tại Hưng Yên

Chùa Thái lạc ở đâu?

Chùa Thái Lạc, hay còn được biết đến với các tên gọi như chùa Pháp Vân, Pháp Vân tự, hoặc chùa Bà Cả, tọa lạc tại xã Lạc Hồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên. Đây là một địa điểm linh thiêng dành để thờ Phật và thần Pháp Vân, một trong bốn vị thần Tứ Pháp (bao gồm Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, và Pháp Điện), có nguồn gốc từ vùng Dâu, tỉnh Bắc Ninh.

Chùa được xây dựng từ thời kỳ Lý và là một trong những địa điểm hiếm hoi trên khắp Việt Nam giữ được vị trí tôn quý ở giữa thượng điện, theo kiến trúc từ thời Trần. Bức chạm trên vì gỗ của chùa miêu tả hình ảnh thiên nữ Càn Thát Bà, một trong các Thiên Long Bát Bộ trong đạo Phật.

Lịch sử chùa Thái Lạc Hưng Yên

Chùa Thái Lạc là một ngôi chùa cổ được xây dựng trên gò đất cao nhất vùng mà dân gian vẫn thường gọi là trên lưng con rùa, hai bên là hai dòng nước chảy ra sông tượng trưng cho hình ảnh hai rồng con vào chầu rộng mẹ của điển tích “Rồng chầu hổ phục”.

Mặt tiền chùa Quay theo hướng Đông Nam là hướng mặt trời mọc, biểu trưng cho sự sinh sôi phát triển với nhiều hạng mục công trình được bố trí hài hòa, đăng đối tạo thành một thể thống nhất, dàn trải theo trục Tây Bắc – Đông Nam; chùa nay thuộc địa phận thôn Thái Lạc, xã Lạc Hồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên.

Không xác định được chính xác thời gian dựng chùa, tương truyền rằng chùa có từ thời Lý (1009-1225), đến đời Trần (1225-1400) được xây dựng lại với Quy mô lớn nên đến nay vẫn giữ được những cấu kiện thời Trần thể hiện qua những mảng chạm, kiểu thức của các bộ vì nóc và bình đồ tòa Thượng Điện… Chùa Thái Lạc đã được xác lập kỷ lục Việt Nam là ngôi chùa lưu giữ nhiều bức cốn xưa nhất.

Chùa có tên là Thái Lạc mang ý nghĩa Quốc thái dân an; chùa thuộc hệ thống chùa thờ Tứ Pháp, ở đây ngoài thờ Phật còn thờ Pháp Vân – một trong bốn vị thần Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện) có nguồn gốc ở vùng Dâu (huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Chính bởi vậy nên chùa Thái Lạc còn gọi là chùa Pháp Vân hay chùa Bà Cả (sở dĩ gọi là bà cả vì Pháp Vân là chị cả trong các vị Tứ Pháp).

Trải qua nhiều lần tôn tạo nhưng chùa Thái Lạc vẫn giữ được nhiều nét cổ mà hiếm ngôi chùa nào có được. Hiện nay, chùa Thái Lạc là một trong những địa điểm tín ngưỡng và cũng là một trong những công trình kiến trúc lâu đời và nổi tiếng nhất nhì Hưng Yên, nơi người dân gửi gắm lòng thành kính của mình vào cửa Phật.

Hàng năm, lễ hội truyền thống chùa Thái Lạc được diễn ra từ ngày mùng 6 đến ngày mùng 8 tháng 3 Âm lịch. Từ trước tới nay, đây luôn là một lễ hội lớn nhất trong vùng gắn với tín ngưỡng cầu mưa mỗi khi hạn hán cùng với ước vọng cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu nên rất thu hút nhân dân và đông đảo du khách thập phương tham gia.

Đến thăm quan hay lễ bái, vãn cảnh tại chùa Thái Lạc, chúng ta sẽ cảm nhận được sự thiêng liêng, thanh tịnh và yên bình khi đặt chân tới đây. Dường như những gánh nặng đời thường của cuộc sống được trút bỏ, chốn cửa Phật giúp lòng người thanh thản, an nhiên và trầm lắng.

Hiện hữu trên mảnh đất Hưng Yên đã bao đời nay, chùa Thái Lạc sẽ mãi luôn còn đó như một nơi bảo tồn những giá trị văn hóa tâm linh cũng như giá trị về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật độc đáo mà người xưa đã chắt lọc, tạo tác, lưu truyền lại cho thế hệ sau.

Kiến trúc chùa Thái Lạc Hưng Yên

Chùa Thái Lạc được xây dựng theo phong cách kiến trúc “nội công ngoại quốc”, tổng hợp các hạng mục công trình xây dựng một cách hài hòa, tạo thành một thể thống nhất theo trục Tây Bắc – Đông Nam.

Tam Quan

Tam Quan, cổng chào đón của chùa, được xây dựng kiểu chồng diêm với hai tầng tám mái. Cổng trung tâm nổi bật hơn hai cổng phụ, với trang trí hình tháp chín tầng ở đỉnh. Mái được làm bằng ngói ống, có hình dạng cong mũi thuyền, với đầu đao tạo tác kiểu hồi long vân cuốn. Cột trụ vuông đắp gờ, nổi bật với câu đối chữ Hán miêu tả cảnh đẹp và uy linh của Tứ Pháp.

Tam Bảo

Khu vực này là nơi lưu giữ các bảo vật quý của chùa và được xây dựng theo phong cách chữ Công (工), bao gồm Tiền Đường, Thiêu Hương và Thượng Điện.

Tiền Đường

Tiền Đường là công trình lớn nhất tại chùa Thái Lạc, có bốn phía được bó vỉa bằng gạch chỉ, với vỉa ngoài trời phủ vữa áo. Bờ nóc gắn hoa chanh, trung tâm có hình chữ nhật với ba chữ Hán “Pháp Vân tự”. Tiền Đường có 9 gian, kiểu tường hồi bít đốc, và mái lợp ngói Di truyền thống cổ truyền.

Các kiểu nách khác nhau, như nách kiểu “ván mê” ở ba gian giữa và nách kiểu “bán chồng rường” ở các gian khác. Cấu kiện được làm bằng gỗ lim, với các mảng chạm khắc và trang trí đặc trưng thời Nguyễn.

Thiêu Hương

Nơi kết nối giữa Thượng Điện và Tiền Đường, Thiêu Hương có kích thước dài 2,6m, rộng 4,2m, được xây bằng gạch chỉ và trát vôi vữa. Mái lợp ngói mũi đơn giản, không có trang trí hoa văn.

Thượng Điện

Thượng Điện bao gồm 1 gian 2 chái, có kích thước 10m x 8.5m, nối vuông góc với Thiêu Hương. Cấu trúc có 4 hàng chân cột, với cột cái có 2 lần bán kính 0,45m x cao 2,95m. Bộ vì tiếp giáp với Thượng Điện được gia công theo kiểu “cốn mê”, trang trí bức ảnh rồng và long mã, đại diện cho nghệ thuật và thẩm mỹ thời Nguyễn vào cuối thế kỷ XIX.

20 Bức Phù Điêu Gỗ Cổ

Thượng Điện chùa Thái Lạc giữ một kho tàng nghệ thuật và thẩm mỹ vô song với 20 bức phù điêu gỗ cổ mang phong cách thời Trần, độc đáo và quý báu.

Điêu khắc trang trí trên các mảng cốn và ván lá đề

Điêu khắc trang trí trên các mảng cốn và ván lá đề tại chùa Thái Lạc là một biểu tượng nghệ thuật vô cùng đặc sắc. Trong đó, loại hình điêu khắc “giá chiêng” trong lồng lá được tạo tác trên hai bộ vì nóc gian giữa Thượng điện là một đặc điểm nổi bật và hiếm có. Cảnh hai tiên nữ đầu người mình chim đang dâng hoa chỉ xuất hiện tại chùa Thái Lạc và có một số cảm nhận tương tự ở chùa Dâu và chùa Bối Khê.

Đề tài điêu khắc tập trung trang trí trên các mảng cốn và ván lá đề giữa hai cột trụ trốn. Các tác phẩm này không chỉ được chạm khắc rõ ràng mà còn thể hiện sự tỉ mỉ và chau chuốt kín hai mặt. Các mảng cốn lớn có kích thước cao 90cm x rộng 90cm, còn mảng cốn nhỏ dại có kích thước cao 50cm x rộng 40cm. Chúng bộc lộ đa dạng các đề tài như hình người, thiêng vật, hoa lá và các hoa văn, tạo nên một không gian nghệ thuật phong phú và sáng tạo.

Đề tài hình người

Đề tài hình người là một phần của điêu khắc tại chùa Thái Lạc, đặc biệt hiếm thấy trong nghệ thuật điêu khắc Việt Nam thời Trần. Trong số này, đáng chú ý là một số mảng chạm nổi tiêu biểu với nội dung như sau:

Dàn nhạc ba người: Trên các mảng cốn và ván lá đề, có hình ảnh một dàn nhạc ba người được biểu diễn một cách tinh tế. Các nhạc công ngồi xếp thành hình tròn trên đám mây, mặt họ hơi chếch về phía bên trái. Người đàn ông ở giữa đang đánh đàn tranh, trong khi hai người phụ nữ ở hai bên mang theo đàn tỳ bà và đàn tam. Mỗi cá nhân trong dàn nhạc đều thể hiện một sự chuyên nghiệp và tương tác tốt, tạo nên một không gian nghệ thuật độc đáo và phong cách.

Rồng

Thượng điện chùa lưu giữ một trong những mảng cốn chạm rồng đặc sắc trên xà nách. Hình ảnh rồng được thể hiện dưới hai dạng: chạm rồng thời Lý và rồng chầu lá đề thời Trần. Một số rồng ẩn hiện trong mây, tạo nên hiện tượng mây ám thân rồng độc đáo, làm mới cho nghệ thuật tạo hình Việt.

Thiên thần và Kinnara

Tại Di tích chùa Thái Lạc, Thiên thần và Kinnara là những nhân vật tượng trưng quan trọng. So với nhạc sỹ thiên thần (Gandharva) thời Lý, hình thức của họ trở nên thân mật hơn, với trang phục giống đời thường, xiêm y nhiều lớp, và đặc biệt là bộ mặt họ.

Mặc dù vẫn liên quan đến Phật giáo, những hình ảnh này mang đặc điểm thanh tao và thoát tục, giữ cho âm nhạc của họ vẫn giữ được chất thiên thần, tạo ra một không gian “khoảng trống nhân từ”.

Các bức cốn cổ chứa nhiều hình khắc của tiên nữ Kinnara, với đầu người và cơ thể chim, dâng hoa theo nhiều dạng thức khác nhau. Bức chạm này được thực hiện trên các mảng cốn hình chữ nhật, với bố cục tổng quan được chạm nổi trong lòng chiếc lá đề. Hình ảnh này thường mô tả đôi chầu dâng hoa, có thể là đơn côi hoặc đôi song, thể hiện động tác tôn kính về phía trung tâm.

Những nhạc công được chạm trên các cốn lớn biểu diễn trên lưng chim phượng, tạo thành một dàn nhạc đa dạng với các nhạc cụ như dần tỳ bà, đàn nguyệt, đàn nhiều dây, nhị, tiêu, sáo…

Hình Phỗng

Trên các cột trụ của Thượng điện chùa, có các hình phỗng với những đứa trẻ bầu bĩnh, hài hước, đang chân quỳ chống đài sen, tạo nên một trong những mô hình hiếm hoi với phong cách thời Trần. Những chiếc trụ trốn này, cao 47cm và rộng 35cm, thường được chạm khắc trên những chiếc xà nách.

Nhà Tổ và Vườn tháp

Chùa Thái Lạc Hưng Yên nổi bật với nhà Tổ và vườn tháp gồm 5 ngôi tháp bằng gạch. Nhà Tổ được xây dựng vào khoảng năm 1703, theo Bia đá niên hiệu Chính Hòa 24 tại vườn chùa. Cấu trúc này bao gồm 7 gian, khung gỗ, theo kiểu “chồng rường đấu kê”. Hành lang chạy dọc hai bên sườn Thượng điện và Thiêu hương, cùng với vườn tháp, tạo nên một không gian linh thiêng và độc đáo.

Nhà Mẫu và phong cách xây dựng

Ngoài những đặc điểm của nhà Tổ và vườn tháp, chùa Thái Lạc còn có nhà Mẫu và các cấu kiện xây dựng theo phong cách thức nghệ thuật và làm sinh thời Trần. Nhà Mẫu có 03 gian được gia công theo kiểu tường hồi bít đốc, và vì nóc được thiết kế theo kiểu “con chồng đấu kê”.

Kho tàng di vật của chùa Thái Lạc

Một trong những điều khiến du khách hấp dẫn khi thăm chùa Thái Lạc là khám phá những tác phẩm nghệ thuật độc đáo và giữ lại từ thời kỳ xa xưa. Cả cổ vì và cột trụ tại chùa được chạm khắc một cách tinh tế, kỳ công, làm cho nó trở thành một trong những công trình kiến trúc gỗ lâu đời nhất từ thế kỷ 14 đến nay.

Du khách khi thăm chùa có thể ngắm nhìn 16/20 bức phù điêu chạm trổ độc đáo ở cả xà dọc hạ và xà dọc thượng, vẫn giữ được sự nguyên vẹn. Các bức chạm này không chỉ thể hiện kỹ thuật nổi bong trong quá trình chạm khắc gỗ thời Lý Trần mà còn là những tác phẩm mềm mại, huyền bí, như những tác phẩm họa sĩ. Những dấu vết của thời gian, những giá trị lịch sử và văn hóa độc đáo làm cho chùa Thái Lạc trở thành điểm đến linh thiêng và đáng giá để khám phá.

Chùa Thái Lạc Hưng Yên còn nổi tiếng với ba tấm bia đá và ba bệ thờ, những di vật mang đầy giá trị lịch sử và văn hóa. Những bút tích trên bia đá ghi chép về quá trình trùng tu và tôn tạo chùa Thái Lạc trong triều Trần thế kỷ 16 – 17, là một phần quan trọng thể hiện sự phồn thịnh và sự hiếu kính đối với di sản văn hóa.

Hy vọng với những chia sẻ hữu ích trên đây sẽ giúp bạn đọc có thêm những hiểu biết và kinh nghiệm khi đến chiêm bái và lễ Phật tại chùa Thái Lạc. Đừng quên cập nhật thêm nhiều thông tin hay và hữu ích tại Bchannel.vn nhé!