Chùa Thập Tháp – Ngôi cổ tự hàng trăm năm nổi đất võ Bình Định

Chùa Thập Tháp hay còn gọi là Thập Tháp Di Đà Tự, được xây dựng từ thế kỷ 17 tại Tỉnh Bình Định. Đây là một chương trình có giá trị lịch sử và tâm linh sâu sắc, đồng thời là điểm du lịch nổi bật thu hút du khách. Hơn 300 năm lịch sử, chùa hiện là chùa chùa cổ nhất ở Bình Định. Nếu bạn có dịp ghé thăm vùng đất này, đừng quên đi thăm chùa Thập Tháp để khám phá vẻ đẹp và giá trị văn hóa nơi đây.

Giới thiệu Chùa Thập Tháp (Bình Định)

Chùa Thập Tháp Di Đà, còn gọi là Chùa Thập Tháp, là một trong những ngôi chùa nổi tiếng của tỉnh Bình Định, được ghi danh trong sách Đại Nam nhất thống chí bên cạnh các chùa Thạch Cốc, Linh Phong, Nhạn Sơn, Long Khánh. Chùa được tổ sư Nguyên Thiều của phái Lâm Tế xây dựng vào năm 1668. Đặc biệt, để tạo nên công trình này, các nghệ nhân đã sử dụng gạch đỏ từ những phế tích của 10 tháp Chăm cổ xung quanh khu vực, do đó, ngôi chùa được gọi là “Thập Tháp” và mang tên chính thức là “Thập Tháp Di Đà Tự”, do chính chúa Nguyễn Phúc Chu ban tặng.

Với lịch sử hơn 350 năm, Thập Tháp Di Đà Tự không chỉ là một công trình kiến trúc Phật giáo có quy mô lớn, mà còn là một minh chứng sống động cho sự phát triển của Phật giáo ở khu vực Đàng Trong. Đây là tổ đình của phái Lâm Tế và đóng vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng và văn hóa Phật giáo của người dân miền Trung.

Ngày nay, chùa không chỉ thu hút tín đồ và du khách bởi vẻ đẹp kiến trúc cổ kính, mà còn vì giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc mà nó mang lại. Là một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất của Bình Định, Thập Tháp Di Đà Tự được biết đến là một quần thể di tích với không gian tôn nghiêm, là nơi hội tụ của các tín đồ Phật tử cũng như những người yêu thích văn hóa lịch sử.

Với giá trị đặc biệt của mình, chùa đã được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào ngày 9 tháng 1 năm 1990, và vẫn luôn là điểm đến không thể bỏ qua của những ai muốn tìm hiểu về văn hóa Phật giáo cũng như lịch sử phong phú của vùng đất Bình Định.

Chùa Thập Tháp ở đâu?

Chùa Thập Tháp Di Đà tọa lạc tại thôn Vạn Thuận, phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định. Để đến chùa, du khách có thể di chuyển theo hướng quốc lộ 1A từ trung tâm thành phố Quy Nhơn về phía sân bay Phù Cát. Khi đi qua phường Đập Đá, bạn sẽ đến cầu Vạn Thuận. Tại đây, có một biển chỉ dẫn chỉ lối rẽ vào con đường đất nhỏ bên tay trái. Từ biển chỉ dẫn, bạn chỉ cần đi thêm khoảng 200 mét nữa sẽ đến cổng chùa.

 Ý nghĩa lịch sử Chùa Thập Tháp

Chùa Thập Tháp Di Đà được sáng lập vào năm 1665 bởi Thiền Sư Nguyên Thiều. Sư Nguyên Thiều, tên thật là Tạ Hoán Bích, người huyện Trình Hương, phủ Triều Châu, Trung Quốc, sinh năm Mậu Tý (1648). Từ Trung Quốc, Sư Nguyên Thiều đã vượt biển đến vùng đất Quy Ninh (nay là Bình Định) và lập nên ngôi chùa. Ban đầu, chùa chỉ là một thảo am nhỏ, đơn sơ, được dựng lên để truyền bá Phật pháp cho nhân dân địa phương.

Vào năm 1683, ngôi chùa được trùng tu và xây dựng khang trang hơn, với vật liệu chính được lấy từ mười ngôi tháp Chăm bị đổ, tạo nên một công trình quy mô. Đến năm 1691, chúa Nguyễn Phúc Chu đã ban cho chùa tên gọi chính thức là “Thập Tháp Di Đà Tự”. Sau khi hoàn thành việc xây dựng chùa, Sư Nguyên Thiều được giao nhiệm vụ phát triển Phật pháp ở vùng đất Đàng Trong. Ngài đã giao lại chùa cho Hòa thượng Đạo Nguyên, một người bạn đồng môn, cùng với đệ tử xuất sắc là Hòa thượng Kỳ Phương trụ trì chùa.

Sau đó, Sư Nguyên Thiều tiếp tục hành trình hoằng pháp, xây dựng thêm nhiều ngôi chùa khác như chùa Hà Trung, Phổ Đồng, Quốc Ân ở Thuận Hóa, Giác Duyên ở Gia Định… Ngài còn trở về Trung Quốc để thỉnh pháp trượng, pháp khí và mang theo nhiều bộ kinh Phật quý giá, hiện nay vẫn được lưu giữ tại chùa Thập Tháp.

Thiền Sư Nguyên Thiều viên tịch vào năm 1715, trở thành tổ thứ 33 của dòng Thiền Lâm Tế chính tôn và là vị tổ đầu tiên đưa phái Lâm Tế vào Đàng Trong.

Trải qua hơn 300 năm lịch sử, từ một thảo am đơn sơ, Thập Tháp Di Đà Tự đã phát triển thành một công trình kiến trúc Phật giáo nổi bật. Đây không chỉ là một di tích gắn liền với sự phát triển của Phật giáo Đàng Trong mà còn là tổ đình của phái Lâm Tế ở Bình Định, góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển giá trị văn hóa, tín ngưỡng Phật giáo tại miền Trung.

Kiến trúc độc đáo Chùa Thập Tháp

Chùa Thập Tháp Di Đà mang đậm dấu ấn kiến trúc Phật giáo truyền thống Việt Nam với một quần thể công trình độc đáo. Khi bước vào chùa, du khách sẽ đi dọc theo con đường quanh hồ sen đến cổng chùa, nơi hai trụ biểu vuông cao vững chãi, trên đỉnh là hai tượng sư tử ngồi uy nghiêm. Hai trụ biểu này nối liền với một vòng cung, phía trên có ghi hai chữ “Thập Tháp”, tượng trưng cho tên gọi của chùa. Sau cổng chùa là một tấm bình phong, với hình ảnh long mã phù đồ được chạm khắc tinh xảo, đặt trên bệ chân quỳ, tạo nên vẻ uy nghiêm và trang trọng cho không gian đầu tiên của ngôi chùa.

Chùa Thập Tháp có kiến trúc hình chữ “khẩu”, với bốn khu vực chính: chính điện, phương trường, đông đường và tây đường, nối liền nhau bởi một sân rộng ở giữa.

• Chính điện là ngôi nhà 5 gian, trong đó ba gian giữa là điện thờ (Đại Hùng Điện), thờ tam thế Phật: Thích Ca, Di Đà và Di Lặc, cùng tượng Quan Âm Bồ Tát. Hai gian phụ bên cạnh là nơi sinh hoạt của tăng chúng. Ngoài ra, chính điện còn có ba khám thờ khác đặt ở hai vách hông và đối diện với khám chính, tạo nên sự hòa hợp giữa thờ cúng và không gian sinh hoạt. Chính điện đã trải qua nhiều lần trùng tu, vì vậy có sự kết hợp giữa nét cổ kính và hiện đại, nhưng vẫn giữ được vẻ trang nghiêm vốn có của một công trình Phật giáo lâu đời.
• Khu phương trường được cải tạo và xây dựng lại vào năm Duy Tân thứ 7 (1913) bằng gạch, mái lợp ngói âm dương. Phương trường được chia thành ba gian, gian giữa thờ Hòa thượng Phước Huệ (1869-1945), đời thứ 40 của dòng Lâm Tế, với bức chân dung toàn thân của ngài. Hai gian bên cạnh là nơi nghỉ ngơi của khách tăng. Đây là khu vực trang nghiêm, dành cho các nghi lễ và các cuộc hội họp tôn giáo.
• Khu Đông đường (bên trái) và Khu Tây đường (bên phải) đối xứng nhau, tạo nên sự cân đối trong bố cục kiến trúc. Đông đường đã bị hư hại nặng và được trùng tu lại gần như mới hoàn toàn vào năm 1967, trở thành nơi tiếp đón khách và nơi ở của các tăng chúng. Tây đường có kiến trúc tương tự phương trường, mái lợp ngói âm dương, là nơi thờ phụng Sơ tổ Nguyên Thiều cùng các vị tổ kế thừa, cùng những người đã có công xây dựng chùa qua các thời kỳ. Ở đây cũng thờ những vong linh thiện nam tín nữ qua nhiều thế hệ. Tổng cộng có 20 long vị được thờ trong Tây đường.

Bên cạnh bốn khu chính, chùa còn có một số công trình phụ khác. Phía Tây của chùa là một Nhà Thánh, thờ các vị thần như Cửu Thiên Huyền Nữ, Quan Công, và Thập Điện Diêm Vương. Phía Đông, gắn liền với dãy Đông đường, là nhà trù (bếp). Khu mộ tháp nằm ở bên trái chùa, có 21 bảo tháp lớn nhỏ, mang nhiều phong cách kiến trúc khác nhau từ các thời kỳ. Nổi bật trong khu mộ tháp là tháp của Đạo Nguyên Thiền Sư (1656-1716) và Minh Giác Kỳ Phương (1682-1744), những người đã có công lớn trong việc xây dựng và phát triển chùa.

Kiến trúc chùa Thập Tháp hiện nay là kết quả của nhiều lần trùng tu, với lần trùng tu gần đây nhất vào năm 1997. Chùa được nâng cao 0,6m so với mặt bằng cũ, nhưng các khu vực kiến trúc chính vẫn giữ nguyên cấu trúc ban đầu. Dù có sự kết hợp giữa cái cũ và cái mới, nhưng tổng thể kiến trúc của chùa vẫn giữ được nét truyền thống, không cầu kỳ trong chạm trổ nhưng lại thể hiện sự tôn nghiêm, cổ kính, đúng với tinh thần của một ngôi chùa Phật giáo.

Ngoài giá trị về kiến trúc, chùa Thập Tháp còn lưu giữ nhiều tác phẩm điêu khắc, hiện vật có giá trị. Một trong những tác phẩm đáng chú ý là hai câu liền sơn thếp cao 5m, ghi bài ngự đề của chúa Nguyễn Phúc Chu vào năm Tân Tỵ (1701), hiện được treo tại chính điện. Cũng tại chính điện, có một tấm hoành sơn thếp kích thước 0,9 x 5m ghi tên “Thập Tháp Di Đà Tự”, do Hòa thượng Mật Hoằng trụ trì chùa Thiên Mụ phụng tạo vào năm Minh Mệnh nguyên niên (1820). Ngoài ra, còn có các tấm hoành ghi bài kệ của Hòa thượng Vạn Phong, tổ 31 phái Lâm Tế, cùng nhiều bộ tạng kinh khắc gỗ và in giấy, thể hiện sự phong phú trong kho tàng văn hóa và tín ngưỡng Phật giáo tại chùa.

Về tượng thờ, chùa Thập Tháp có một bộ tượng Tam Thế bằng đồng thếp vàng, hai tượng A Nan, Ca Diếp cao 1m, tượng Đạt Ma, tượng Quan Âm bằng đất nung, tượng Hộ Pháp, Kiên Lao, 18 tượng La Hán bằng gỗ và nhiều tượng khác như Cửu Thiên Huyền Nữ, Nam Tào – Bắc Đẩu, Thập Điện Diêm Vương… Tất cả các tượng thờ đều được sơn son thếp vàng, mang lại vẻ đẹp trang trọng và uy nghi cho không gian thờ cúng.

Hơn ba thế kỷ tồn tại, chùa Thập Tháp Di Đà đã chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng, đặc biệt là trong thời kỳ các chúa Nguyễn mở mang bờ cõi và phát triển vùng đất Đàng Trong. Nơi đây đã trở thành điểm tựa tinh thần của những người dân khai hoang, những người tha hương tìm về chốn bình yên trong suốt hành trình gian khó. Khi phong trào Tây Sơn nổ ra, chùa Thập Tháp cũng là một trong những nơi có sự hiện diện của các lãnh tụ nghĩa quân, là đại bản doanh trong những cuộc xuất quân quan trọng.

Chùa Thập Tháp Di Đà với lịch sử hơn 350 năm, không chỉ là một công trình kiến trúc Phật giáo đặc sắc mà còn là một di tích văn hóa, lịch sử quan trọng của tỉnh Bình Định và miền Trung Việt Nam. Qua nhiều thế hệ, chùa đã trở thành biểu tượng của sự phát triển và duy trì giá trị tín ngưỡng, văn hóa Phật giáo trong vùng đất Đàng Trong. Với kiến trúc hài hòa giữa cổ kính và hiện đại, cùng kho tàng hiện vật và tác phẩm nghệ thuật phong phú, chùa Thập Tháp không chỉ là nơi thờ phụng thiêng liêng mà còn là điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng Phật giáo Việt Nam. Sự uy nghiêm, tôn kính và vẻ đẹp bề ngoài cũng như nội dung sâu sắc của chùa vẫn sẽ mãi là nguồn cảm hứng và chỗ dựa tinh thần cho người dân địa phương và du khách thập phương.

Nguồn ảnh: FB Phùng Anh Quốc