A-Nậu-Lâu-Đà: Vị Tôn giả Thiên nhãn đệ nhất của Đức Phật

Trong hàng Thánh đệ tử của Đức Thế Tôn, A-Nậu-Lâu-Đà (phiên âm Pali: Anuruddha) là vị được tôn xưng là Thiên nhãn đệ nhất. Ngài còn được gọi là A Na Luật hay A Na Luật Đà, là một trong năm vị đại đệ tử thượng thủ của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, gồm:

1. Đại Ca-diếp (Mahà Kassapa)
2. Xá-lợi-phất (Sàrìputta)
3. Đại Mục-kiền-liên (Mahà Moggallàna)
4. A-Nậu-Lâu-Đà (Anuruddha)
5. A-nan-đà (Ànanda)

Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà nổi tiếng là bậc Thánh nhân tinh tấn, người đã chứng đắc Thiên nhãn thông (Dibbacakkhu) nhờ vào thiền định sâu sắc và đời sống thanh tịnh. Hình ảnh Ngài là biểu tượng cho trí tuệ sáng suốt, tâm thanh tịnh và lòng tinh cần không mỏi mệt trên con đường tu học.

Thân thế và xuất thân của A-Nậu-Lâu-Đà

Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà sinh ra trong dòng họ Thích Ca ở thành Ca Tỳ La Vệ (Kapilavatthu), là con của Amitodana, em trai vua Tịnh Phạn (Suddhodana), thân phụ của Đức Phật. Như vậy, A-Nậu-Lâu-Đà là em họ của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.

Ngài sinh trưởng trong hoàng tộc, được nuôi dạy trong cảnh sung túc, đủ đầy và thông tuệ từ nhỏ. Tuy sống giữa cung điện xa hoa, nhưng Ngài luôn có tâm hướng thiện, ưa thích sự thanh tịnh và lặng lẽ suy ngẫm về lẽ vô thường của đời người.

Câu chuyện cuộc đời của A-Nậu-Lâu-Đà cho thấy: ngay cả người sinh trong cảnh phú quý vẫn có thể khởi tâm cầu đạo, nếu có duyên sâu với Tam Bảo và đủ chí nguyện tu hành.

Duyên lành xuất gia cùng Đức Phật

Nhân duyên xuất gia của Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà được xem là một trong những câu chuyện cảm động và sâu sắc nhất trong hàng Thập đại đệ tử của Đức Phật.

Khi Đức Thế Tôn thành đạo dưới cội Bồ-đề và chuyển bánh xe Pháp đầu tiên tại vườn Lộc Uyển, Ngài bắt đầu hoằng hóa khắp nơi. Sau bảy năm, Đức Phật trở về Ca-tỳ-la-vệ (Kapilavatthu) để thăm vua cha Tịnh Phạn và giáo hóa hoàng tộc Thích Ca.

Hôm ấy, Đức Phật cùng chư Tăng khất thực đi ngang qua hoàng cung. Khi nhìn thấy dung nghi tôn quý và phong thái an nhiên của Phật, các vương tử trong hoàng tộc đều sinh tâm kính phục. Họ nhận ra rằng giữa cung vàng điện ngọc này vẫn có điều gì đó không thể lấp đầy đó là sự giác ngộ và giải thoát mà Đức Phật đã chứng đạt.

Trong số ấy, A-Nậu-Lâu-Đà là người cảm nhận sâu sắc nhất. Dù sinh ra trong cảnh giàu sang bậc nhất, được người hầu kẻ hạ cung phụng, nhưng khi nghe Đức Phật thuyết pháp về vô thường, khổ, không và vô ngã, Ngài như bừng tỉnh.
Một đêm nọ, khi hoàng tộc họp bàn việc nối dõi, A-Nậu-Lâu-Đà khẽ nói với anh họ Bhaddiya (Bạt-đề) rằng:

“Dù ta sống giữa cung vàng, mỗi bữa ăn là châu ngọc, nhưng lòng ta vẫn bất an. Thà bỏ hết để tìm con đường an lạc chân thật.”

Bhaddiya nghe vậy thì im lặng, nhưng trong lòng cũng khởi tâm đồng cảm.

Sau đó, khi Đức Phật thuyết pháp lần nữa trong cung, cả hai cùng với A-nan-đà (Ananda), Đề-bà-đạt-đa (Devadatta), Nan-đề (Nanda) và người hầu Ưu-bà-ly (Upāli) đều nhất tâm xin xuất gia theo Phật.

Trước khi rời cung, họ đến xin phép vua Tịnh Phạn. Nhà vua ban đầu rất đau lòng vì đó là những hoàng tử ưu tú, là tương lai của dòng họ Thích Ca. Nhưng rồi vua hiểu rằng chí nguyện cầu đạo là điều cao quý hơn ngai vàng.
Vua nói:

“Nếu các con thật lòng muốn tìm đạo, hãy theo Thế Tôn, bởi chỉ có Ngài mới chỉ đường cho chúng sinh thoát khỏi luân hồi.”

Để thể hiện tâm khiêm cung và dứt bỏ ngã chấp, sáu vị hoàng tử thống nhất rằng người hầu Ưu-bà-ly sẽ được xuất gia trước tiên, rồi các vương tử sau mới thọ giới. Hành động ấy biểu hiện cho tinh thần bình đẳng trong giáo pháp, nơi không còn sang hèn, quý tiện.

Cả nhóm cùng đến vườn xoài Anupiya là khu rừng tĩnh mịch thuộc nước Malla, nơi Đức Phật đang an trú. Tại đây, Thế Tôn đích thân truyền giới Cụ túc cho họ. Kể từ khoảnh khắc ấy, A-Nậu-Lâu-Đà chính thức trở thành một Tỳ-kheo, sống đời phạm hạnh thanh tịnh, xa lìa mọi ràng buộc thế gian.

Từ bỏ vinh hoa phú quý, A-Nậu-Lâu-Đà bước vào đời sống thiền định với tâm hỷ lạc, chuyên cần tu học giáo pháp. Ngài nhanh chóng thể hiện sự tinh tấn vượt bậc, thấu suốt các lời Phật dạy và trở thành một trong những đệ tử được Đức Thế Tôn hết lòng khen ngợi.

Nhân duyên xuất gia ấy không chỉ là khởi điểm cho hành trình chứng quả của Tôn giả, mà còn là biểu tượng của sự xả ly và giác ngộ, minh chứng rằng chỉ khi buông bỏ mọi sở hữu, con người mới tìm thấy kho báu thật sự trong tâm đó là trí tuệ giải thoát.

Quá trình tu tập và chứng quả Thiên nhãn của A-Nậu-Lâu-Đà

Có một câu chuyện nổi tiếng ghi lại trong Kinh Tăng Chi Bộ, kể rằng trong một lần nghe Phật thuyết pháp, A-Nậu-Lâu-Đà ngủ gục. Đức Phật thấy vậy liền quở:

“Người xuất gia cầu đạo giải thoát mà còn buông lung trong giấc ngủ, há chẳng uổng phí đời này sao?”

Từ đó, A-Nậu-Lâu-Đà vô cùng hổ thẹn, phát nguyện từ nay quyết không ngủ nữa để tinh tấn tu hành. Ngài giữ giới nguyện suốt bảy ngày bảy đêm không chợp mắt, đến mức đôi mắt phàm trở nên mù lòa.

Thấy vậy, Đức Phật thương xót, dạy Ngài tu tập Tam Muội Kim Cang Chiếu Minh, nhờ đó Ngài khai mở được Thiên nhãn thông, thấy rõ ba ngàn đại thiên thế giới như thấy hạt trái Am Ma La trong lòng bàn tay.

Từ đó, Ngài được tôn xưng là “Thiên nhãn đệ nhất”, người có cái nhìn thấu suốt, thanh tịnh, vượt ngoài nhục nhãn phàm tục. Đây cũng là biểu trưng cho trí tuệ soi sáng và cái thấy vô ngã trong Phật pháp.

Hạnh nguyện và phẩm hạnh của Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà

Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà là bậc hiền hòa, nhu thuận, trầm tĩnh, ít nói nhưng luôn chan chứa lòng từ. Ngài sống rất thanh bần chỉ ăn một bữa mỗi ngày, không chứa giữ vật gì dư thừa, ngủ dưới gốc cây hay trong hang đá.

Mặc dù đã chứng quả A-la-hán, Ngài vẫn luôn khiêm cung, hòa hợp cùng tăng đoàn, không tỏ vẻ cao ngạo hay xem thường người khác. Chư Tăng thời ấy thường ca ngợi A-Nậu-Lâu-Đà là “bậc sống giữa Tăng như sữa hòa trong nước” thuần nhất, trong sáng và không tách rời đại chúng.

Hạnh nguyện lớn của Ngài là giúp người thấy rõ sự thật, hướng tâm về pháp tu thiền định, nhắc nhở mọi người không rơi vào biếng nhác và mê ngủ trong vô minh.

Những truyền kỳ và câu chuyện cảm động về A-Nậu-Lâu-Đà

Theo các kinh truyện, A-Nậu-Lâu-Đà đã từng có nhiều đời gieo nhân lành và gặp những nhân duyên đặc biệt.

Câu chuyện bố thí vị Bích Chi Phật

Trong một tiền kiếp, Ngài từng là một người nông dân nghèo khổ. Một hôm thấy vị Bích Chi Phật đi khất thực suốt bảy ngày mà không ai cúng dường, Ngài động lòng thương, dâng phần cơm duy nhất của mình dù bản thân chưa ăn gì.

Sau khi thọ nhận, vị Bích Chi Phật hiện thần thông mười tám biến hóa, chúc lành rằng:

“Do ông phát tâm cúng dường trong cảnh nghèo khổ, đời đời kiếp kiếp ông sẽ không còn thiếu thốn.”

Kết quả, về sau Ngài sinh ra trong nhiều kiếp đều giàu có phú quý, nhưng không vì vậy mà quên đường đạo.

Câu chuyện tu hành tinh tấn

Sau khi bị khiển trách vì ngủ gục, Ngài phát nguyện không ngủ và tinh tấn đến cùng, cuối cùng chứng đắc Thiên nhãn thông. Chính nhờ sự tinh tấn ấy mà Ngài trở thành tấm gương sáng cho bao thế hệ hành giả noi theo.

Vai trò của A-Nậu-Lâu-Đà trong kỳ kết tập kinh điển đầu tiên

Sau khi Đức Phật Thích Ca nhập Niết-bàn, đại đệ tử Đại Ca Diếp triệu tập 500 vị A La Hán để kết tập kinh điển lần thứ nhất tại hang Thất Diệp (núi Kỳ Xà Quật).

Trong hội kết tập ấy, A-Nậu-Lâu-Đà giữ vai trò đặc biệt: Ngài dùng Thiên nhãn thông để chứng minh và giám sát việc tụng đọc kinh pháp, bảo đảm rằng lời dạy được truyền lại chính xác, không sai lạc.

Nhờ năng lực định tuệ của Ngài, kinh điển được bảo tồn nguyên vẹn, góp phần duy trì giáo pháp của Đức Phật cho hậu thế.

Ý nghĩa biểu tượng của A-Nậu-Lâu-Đà trong Phật giáo

Trong đạo Phật, Thiên nhãn thông không chỉ là năng lực siêu nhiên, mà còn là biểu tượng cho tuệ giác thấy rõ bản chất của vạn pháp.

Hình ảnh Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà với đôi mắt phàm tuy mù nhưng trí tuệ lại chiếu sáng chính là minh chứng cho chân lý:

“Không phải bằng con mắt thịt mà thấy được chân tướng, chỉ có tâm thanh tịnh mới thấy rõ pháp giới.”

A-Nậu-Lâu-Đà tượng trưng cho người tinh tấn trong thiền định, vượt qua hạn chế thân thể để đạt cái thấy siêu việt của trí giác ngộ. Hạnh tu của Ngài nhắc nhở người học Phật hôm nay rằng: muốn đạt được trí tuệ, cần chuyển hóa tâm si mê thành chánh niệm, giữ tâm định tĩnh, và luôn hành trì trong chánh pháp.

A-Nậu-Lâu-Đà trong kinh điển và hình tượng thờ tự

Trong các kinh tạng Pāli và Hán tạng, Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà (Anuruddha) được tôn xưng là vị “Thiên nhãn đệ nhất”, tức người có con mắt trời sáng suốt nhất trong hàng đệ tử

• Theo Kinh Tăng Chi Bộ (Aṅguttara Nikāya), Đức Phật từng tán thán rằng:

“Trong hàng đệ tử của Ta, A-Nậu-Lâu-Đà là bậc nhất về Thiên nhãn.”

Tôn giả vốn là người có căn lành sâu dày, tu tập tinh tấn, tâm niệm thanh tịnh. Khi còn là Tỳ-kheo trẻ, Ngài thường bị quở trách vì hay buồn ngủ, không tinh cần tu học. Một lần, Đức Phật dạy rằng:

“Người nhiều hôn trầm, giải đãi thì trí tuệ sẽ mờ tối.”

Lời Phật như tiếng chuông thức tỉnh. A-Nậu-Lâu-Đà từ đó phát nguyện:

“Từ nay, con nguyện không ngủ nữa, chỉ tinh tấn hành thiền để trừ hôn trầm.”

Ngài giữ đúng lời thệ, trải qua bảy ngày bảy đêm không ngủ, đến mức đôi mắt bị mù. Nhưng nhờ công đức tu tập, Đức Phật thương xót và dạy cho Ngài pháp quán đặc biệt về minh sát tuệ, giúp khai mở Thiên nhãn thông thấy biết khắp tam giới, thấy rõ nghiệp duyên và nhân quả của chúng sinh.

Từ đó, tuy đôi mắt trần không còn nhìn thấy, nhưng mắt tâm của Ngài sáng rỡ như ánh trăng giữa đêm, thấy rõ mọi cảnh giới một cách nhiệm mầu. Trong Kinh Trung Bộ (Majjhima Nikāya), có ghi rằng Tôn giả có thể biết được chúng sinh sinh về cõi nào, thấy rõ sự diệt tận của các lậu hoặc, và thường quán sát thế giới chư Thiên để khởi tâm từ bi.

• Ngoài ra, trong Luật tạng và Kinh Đại Bát Niết-bàn, A-Nậu-Lâu-Đà còn được nhắc đến là một trong tám vị Tỳ-kheo có mặt khi Đức Phật nhập Niết-bàn tại rừng Sa-la song thọ. Ngài là người cuối cùng xác nhận sự tịch diệt của Như Lai, chứng kiến toàn bộ cảnh tượng trang nghiêm của Đại Niết-bàn. Hình ảnh ấy biểu trưng cho trí tuệ sáng suốt và tâm định bất động, dù trước biến cố lớn lao nhất của thế gian.

Trong các ngôi chùa thuộc Phật giáo Nam truyền (Theravāda), tượng A-Nậu-Lâu-Đà thường được tạc với dáng ngồi thiền với đôi mắt khép nhẹ, biểu trưng cho Thiên nhãn thanh tịnh, ánh sáng nội tâm soi chiếu pháp giới.

Ở Phật giáo Bắc truyền (Đại thừa), Ngài được xem như biểu tượng cho tuệ giác vô ngại, cùng với các vị A-la-hán trong hội Thập đại đệ tử được tôn thờ ở nhiều tự viện lớn.

Giá trị tu học và bài học từ A-Nậu-Lâu-Đà cho người học Phật hôm nay

Từ cuộc đời của Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà, người học Phật có thể rút ra nhiều bài học quý báu:

• Bài học về tinh tấn: Không biếng nhác, không sa vào thói quen ngủ mê trong vô minh.
• Bài học về trí tuệ: Cái thấy bằng tâm định mới là cái thấy chân thật, không bị che mờ bởi dục vọng.
• Bài học về từ bi: Khi đã giác ngộ, vẫn khiêm nhường, sống hòa hợp và giúp đỡ chúng sinh.

A-Nậu-Lâu-Đà là hình mẫu của người tu hành kiên định, nhẫn nại, và luôn lấy trí tuệ soi đường. Trong thời đại hiện nay, học theo hạnh Ngài chính là học cách thức tỉnh giữa cuộc đời bận rộn, giữ tâm sáng và lòng từ giữa muôn duyên rối ren.

Kết luận

Tôn giả A-Nậu-Lâu-Đà không chỉ là vị Thiên nhãn đệ nhất trong hàng đệ tử của Đức Phật, mà còn là biểu tượng sống động cho trí tuệ và tinh tấn tu hành. Cuộc đời của Ngài là minh chứng rằng, dù thân thể hữu hạn, tâm nếu hướng thượng thì vẫn có thể đạt trí tuệ vô biên.

Ngài để lại cho đời tấm gương rực sáng về đức hạnh, thiền định và lòng tin sâu Tam Bảo, soi sáng con đường tu tập cho bao thế hệ Phật tử sau này.